The New York Times

Η γήρανση του πληθυσμού στις βιομηχανικές χώρες είναι τέτοια, ώστε αναμένεται να συμπιέσει σημαντικά τις τιμές των κατοικιών και των μετοχών, πιθανώς οδηγώντας τις σε πτώση 1% ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Κι αυτό θα δυσχεράνει περαιτέρω την προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε πολλά ακανθώδη προβλήματα. Οταν δεν θα υπάρχει τόση αισιοδοξία στις αγορές περιουσιακών στοιχείων, θα είναι πολύ πιο δύσκολη η λειτουργία πολλών προηγμένων οικονομιών υπό το βάρος του δημόσιου χρέους. Θα αναβληθεί, άλλωστε, η συνταξιοδότηση σημαντικού αριθμού εργαζομένων που θα διαπιστώσουν πως τα περιουσιακά στοιχεία στα οποία βασίζονταν για τα γεράματά τους δεν αποδίδουν αρκετά. Κι αυτό συνεπάγεται περισσότερα χρόνια δουλειάς και περισσότερες αποταμιεύσεις, δηλαδή μικρότερη κατανάλωση και λιγότερα κέρδη για τις επιχειρήσεις και επομένως περαιτέρω υποχώρηση των τιμών των κατοικιών.

Αν πιστεύετε πως η ραγδαία άνοδος των τιμών των κατοικιών και των μετοχών που σημειώθηκε τα περασμένα χρόνια αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο, τότε εξετάστε και την αντίστροφη πορεία, τώρα που οι μετοχές και οι κατοικίες πλήττονται από μια σειρά ατυχών εξελίξεων. Πρόσφατη μελέτη του Ελοντ Τάκατς της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών γύρω από την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο δημογραφικό και τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων προβλέπει παρατεταμένη υποχώρηση των τιμών των κατοικιών και κατ’ επέκταση και άλλων περιουσιακών στοιχείων. Ο κ. Τάκατς επισημαίνει πως τα τελευταία 40 χρόνια υπήρξε δημογραφική έκρηξη, ενώ τα επόμενα 40 θα υπάρχει συρρίκνωση.

Η μελέτη του επικεντρώνεται στις επιπτώσεις που έχει η γήρανση του πληθυσμού στις τιμές των κατοικιών. Για τις ΗΠΑ εκτιμά πως οι εξελίξεις στο δημογραφικό θα οδηγήσουν σε μείωση των τιμών 0,8% ετησίως για τα επόμενα 40 χρόνια και ο συνολικός αντίκτυπος θα φθάσει στο 40%. Πρόκειται για το αντίθετο εκείνου που συνέβαινε στο παρελθόν, όταν οι τιμές των κατοικιών αυξάνονταν 0,8% ετησίως. Τότε οι Αμερικανοί παρασύρθηκαν σε υπερβολικές επενδύσεις σε ακίνητα. Στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, οι πιέσεις στις τιμές των κατοικιών θα είναι ακόμη μεγαλύτερες. Στη Γερμανία και την Ιταλία υποχωρούν κατά 3% ετησίως και στην Ιαπωνία ακόμη περισσότερο. Σε ό,τι αφορά τις επενδύσεις σε αξιόγραφα, η μελέτη διαπιστώνει πως υποχωρούν κατά 1% ετησίως οι τιμές τους εξ αιτίας του δημογραφικού προβλήματος.

Πέραν της εν λόγω μελέτης, πάντως, η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα και πιθανώς πολύ πιο επικίνδυνα αν εξετάσει κανείς τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επηρεάσει το δημογραφικό άλλες παραμέτρους.

Εν ολίγοις, οι νέοι άνθρωποι αποταμιεύουν περιουσιακά στοιχεία, ενώ οι ηλικιωμένοι τα καταναλώνουν. Η γενιά της δημογραφικής έκρηξης στην Αμερική, για παράδειγμα, έχει αποταμιεύσει πιθανώς λιγότερα απ’ όσα θα είχε υπό άλλες συνθήκες επειδή είχε την ψευδαίσθηση πως είχαν μεγάλη αξία τα ακίνητά τους και οι μετοχές τους.

Καθώς πλησιάζει ο καιρός της συνταξιοδότησής τους, ηθελημένα ή όχι, ίσως αναγκασθούν να εκποιήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των κατοικιών, και μάλιστα πολύ πιο γρήγορα απ’ όσα φαντάζονταν, αφενός επειδή θα έχουν υποχωρήσει οι αξίες τους και αφετέρου επειδή η σύνταξή τους θα είναι τελικά πολύ μικρότερη απ’ όσο πίστευαν στο παρελθόν.

Υπάρχει πάντα, φυσικά, η επιλογή των περισσότερων ετών δουλειάς, κάτι που ασφαλώς θα συμβεί, αλλά μάλλον θα αυξηθούν και οι αποταμιεύσεις, καθώς ο κόσμος θα αντιλαμβάνεται προς τα πού φυσάει ο άνεμος. Αυτό είναι θετικό, βέβαια, αλλά όχι για όσους εμπορεύονται αγαθά και υπηρεσίες. Κι αυτό μάλλον ενισχύει τις αναδυόμενες αγορές, που θα υποστούν λιγότερη πίεση και πιθανότατα θα έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες να απορροφήσουν επικερδώς κεφάλαια. Ακόμη, όμως, και οι παραδοσιακές αναδυόμενες αγορές δεν θα μείνουν αλώβητες.

Σύμφωνα με τη μελέτη του κ. Τάκατς, το 2025 η Κίνα θα έχει γηραιότερο πληθυσμό από τις ΗΠΑ, βάσει ορισμένων μετρήσεων. Δεδομένου ότι τα προβλήματα των ΗΠΑ και της Ευρώπης απορρέουν από τη συσσώρευση υπερβολικού χρέους που δεν υποστηρίζεται από αρκετά περιουσιακά στοιχεία ούτε αρκετές εισροές κεφαλαίων, το δημογραφικό πρόβλημα μπορεί να αποδειχθεί αποφασιστικής σημασίας για τις αγορές.